Burgerparticipatie die geen macht opeist maar de kracht van burgers mobiliseert. Dat kan een overbrugging zijn van de kloof – die inmiddels afgrond is geworden – tussen overheid en burger.
“Naar ons wordt niet geluisterd’. De burger van Nederland voelt zich niet serieus genomen door onze overheden, zoveel is duidelijk. Talloze analyses, de laatste tijd vooral naar aanleiding het eclatante succes van de BoerBurgerBeweging, laten dit al jaren zien. Ook op gemeentelijk niveau is de afstand tussen burger en overheid groot.
Het wetsvoorstel ‘Versterking participatie op decentraal niveau’ vraagt gemeenten om de huidige inspraakverordening te verbreden naar een participatieverordening. Dit is het moment om goed na te denken hoe participatie van burgers (‘burgerparticipatie is een manier van beleidsvoering waarbij burgers, individueel of georganiseerd, direct of indirect de kans krijgen invloed uit te oefenen op de ontwikkeling, uitvoering en/of evaluatie van beleid (Peeters 2012) in het gemeentelijk beleid het best concreet vorm kan worden gegeven.
Het probleem: delen van de macht
De resultaten van burgerparticipatie zijn over het algemeen mager, de goede uitzonderingen daargelaten.
Een van de redenen ervoor is dat de manier van burgerparticipatie die nu meestal wordt toegepast, namelijk die van de participatieladder (Sherry R. Arnstein (1969), een bepaalde mate van invloed overdraagt van B&W en de gemeenteraad naar de burger. Omdat veel bestuurders, politici en ambtenaren het lastig vinden de macht te delen met de burger worden veel participatietrajecten goed “afgebakend” in een gecontroleerd proces. Daardoor krijgt de burger niet voldoende de ruimte om zich, in de burgerparticipatie, te ontplooien.
Een andere reden voor de magere resultaten van de burgerparticipatie is dat burgers vaak niet willen meedoen, vaak vooral “not in my back yard” roepen en/of beperkt zijn tot enkele doelgroepen, zoals gepensioneerden met tijd.
Een andere manier
Om niet te krijgen wat we steeds kregen moeten we iets anders proberen. Daarom stellen wij een alternatieve vorm van burgerparticipatie voor waarbij macht niet verdeeld wordt, maar kracht wordt gemobiliseerd. We noemen het “BurgerKracht”. Burgers doen “krachtsinspanningen” die toegevoegde waarde voor beleidsontwikkeling opleveren: onderzoek, analyse, innovatie, probleemoplossing en de intentietoets. Die resulteren in meerdere beleidsopties die aan de bestuurders worden voorgelegd. Op die manier kan de gemeenteraad meer inhoudelijk over beleid discussiëren en niet alleen voorstellen aannemen, amenderen of afwijzen.
Geen invloed door medezeggenschap, maar door meedenken.
De krachtsinspanningen op een rijtje
In de krachtsinspanning onderzoek maken burgers hun feitenfundament voor beleid. Sneller, completer (alle belangen!), beter onderbouwd, feit gescheiden van fictie, oorzaken blootgelegd. Als beleid faalt doordat er iets fout gaat in de uitvoering is probleemoplossing nodig. Nieuwe, passende oplossingen worden door burgers bedacht en geëvalueerd als meest effectief voor de oorspronkelijke bedoeling. Het kan ook zijn dat de situatie vraagt om een geheel nieuwe aanpak. Bijvoorbeeld omdat nieuwe technologieën beschikbaar komen, of omdat om een geheel nieuwe dienst van de gemeente gevraagd wordt. Dan is innovatie nodig. De laatste krachtsinspanning is die van de intentietoets waarbij burgers kritisch meekijken: “zijn we met de juiste dingen bezig”?
De angel eruit: de voordelen
BurgerKracht concurreert niet met de macht, maar ondersteunt haar juist. Waardoor de machthebbers onbedreigd ervaringsdeskundige burgers stimuleren om mee te denken. Meer mensen zullen participeren. De waarde ervan is effectiever beleid omdat het beter aansluit bij de situatie en beter tegemoet komt aan de behoeften en beleving van burgers. Met als bijkomend voordeel efficiency door minder bezwaar en beroep.
Op tijd en op maat
Deze aanpak legt de lat hoog voor gemeenten en burgers. BurgerKracht roept op om juist groepen die nu weinig gehoord worden mee te denken en te waarderen voor hun inbreng. Een brainstorm met hangjongeren? Vrije bouwgrond in kaart brengen met grondeigenaren? Oplossingen voor verkeersproblemen? Gemeenten moeten passende (nieuwe, creatieve) activiteiten te organiseren om verschillende en soms “lastige” doelgroepen te bewegen tot uiteenlopende en grote krachtsinspanningen.
En ook: Burgers zullen aan de bak moeten en bewijzen dat ze werkelijk constructief kunnen meedenken.
Het spreekt voor zich dat dit zich ver voor intentieverklaringen, anterieure overeenkomsten en conceptvoorstellen moet afspelen, zodat de gemeente oprecht kan proberen de krachtige input van burgers in het beleid te integreren. En dat de gemeente die oprechte pogingen ook laat zien en eerlijk aangeeft waar en waarom dat niet is gelukt.
Experimenteren
Oefenen en experimenteren is noodzakelijk. Participatie door burgerkracht ligt buiten de comfortzone van veel gemeenten. Maar het vertrouwen van de burger in de overheid en ook van de overheid in de burger is dramatisch laag; daarom: het kan zo niet langer doorgaan, we moeten iets nieuws proberen. En zo het wederzijdse vertrouwen herstellen.
Laten we geloven in de kracht van burgers en hen van harte uitnodigen om te participeren in het maken van het gemeentebeleid.
3 mei 2023
Koos Ris namens de BurgerKrachtCentrale.